بسياري از غذاهايي كه شما مي‌خوريد، موجب ميشوند كه باكتريها در دهان شما اسيد توليد كنند.اين مجموعه (غذا+ باكتري+ محصولات توليدي باكتري)پلاك دنداني نام دارد، كه با چشم ديده نمي‌شود. نه تنها غذاهاي شيرين مثل شكلات وشيريني بلكه مواد نشاسته‌اي مثل نان، بيسكوئيت و غلات نيز باعث توليد اسيد ميشوند. اگر شما به دفعات تنقلات ميل كنيد، فعاليت اسيدي را در تمام روز خواهيد داشت و پس از تعداد زيادي از اين فعاليتهاي اسيدي، دندان شما پوسيده خواهد شد.
پلاك دنداني باعث تحريك لثه‌ها، جدا شدن لثه از دندان و نهايتاً تخريب استخوان مجاور دندانها نيز ميشود. در چنين حالتي ، دندانها لق شده و از دست مي روند. بيماري لثه دليل اصلي از دست دادن دندان دربالغين است.
هر چند شستشوي دهان با آب ظاهراً دندانها را تميز مي كند، ولي همانطور كه گفته شد پلاك ميكروبي ورقه چسبنده اي است كه به سادگي پاك نمي شود. بنابراين شستشو با آب پلاك ميكروبي را از روي سطح دندان برنمي دارد. پاك كردن پلاك ميكروبي از دندان بوسيله مسواك صورت مي گيرد.
هر دندان 5 سطح دارد:
1- سطح زبانی(در تصویر به رنگ زرد)
2- سطح گونه ای یا لبی(در تصویر به رنگ آبی)
3- سطح جونده یا برنده
4و5- سطوح جانبی:هر دندان در طرفین خود معمولا با دو دندان در تماس است.قسمتی از سطح دندان که در تماس و مجاورت با دندان دیگر قرار دارد،سطح جانبی آن دندان نامیده می شود.
مسواک:
1- نوک الیاف مسواک می تواند گرد یا صاف باشد. بهتر است از مسواک هایی با نوک الیاف گرد استفاده کنید زیرا منجر به آسیب کمتری به لثه می شوند.
1- الیاف مسواک به دو صورت تهیه می شوند:طبیعی که از خوک بدست می آید و مصنوعی که عمدتا الیاف نایلونی هستند.الیاف طبیعی به سرعت دچار سایش و شکستگی و نرم شدگی و از دست رفتن الاستیسیتی می شوند.افرادی که به نرمی الیاف یک مسواک کهنه دارای الیاف طبیعی عادت کرده اند ممکن است هنگامی که از یک مسواک جدید با همان نیروی قبلی استفاده می نمایند به لثه صدمه بزنند.
2- مسواک ها انواع نرم(soft) و متوسط(medium) و زبر(hard) دارند.از آنجا که زبری و نرمی مسواک باید هماهنگ با وضعیت دندان ها و لثه و تکنیک مسواک زدن باشد،بهتر است انتخاب نوع مسواک با مشورت دندانپزشک صورت گیرد.ولی در هر حال مسواک های نرم و متوسط برای افراد معمولی مناسب تر است.
3- در برخی طراحی های جدیدتر جهت ساده کردن عمل مسواک زدن و قابل دسترس کردن مناطق با دسترسی مشکل، الیاف انحنادار در دوطرف سرمسواک قرار دارند که از هر سمت هر چه به سمت مرکز پیش میروند کوتاهتر می گردند. این مسواک ها چند سطح دندان را هم زمان تمیز می کنند.
4- دسته مسواک باید محکم بوده و طول کافی برای انطباق با دست را داشته باشد.دسته ها صاف یا زاویه دار هستند.
5- برای نظافت هر چه بهتر دندان ها علاوه بر مناسب بودن مسواک استفاده از روش صحیح مسواک زدن نیز اهمیت دارد.روش های غلط از یک سو دهان را کاملا تمیز نمی کنند و از سوی دیگر گاه باعث سایش دندان ها و زخمی شدن لثه می شوند.
6- بهترین مسواک ها وقتی مرطوب شوندحدود یک سوم سختی خود را از دست می دهندلذا بهتر است برای مرطوب نمودن مو های مسواک از آب گرم استفاده نکنید.
7- عمر مسواک بیشتر به روش مسواک زدن وابسته است تا مدت زمان استفاده از آن. عمر متوسط مسواک 3 ماه است. به عبارت دیگر با 3 ماه استفاده منظم و صحیح مسواک شما فرسوده و کهنه می شود.هر ماه مسواک در مدت کوتاهتری فرسوده شود،دلیل بر خشن بودن نظافت است و اگر پس از گذر مدت بیشتری فرسوده نشود دلیل بر ملایم بودن روش مسواک زدن است.
8- پس از استفاده از مسواک باید آن را زیر جریان شدید آب گرفت تا ذرات خمیر دندان و میکروب ها بیرون ریخته شوند.پس از نظافت مسواک آنرا بصورت عمودی در هوای آزاد جدا از مسواک دیگران قرار دهید.ظرف و روپوش مسواک باید سوراخ هایی جهت عبور هوا داشته باشد.ظرف های بدون منفذ سبب رشد میکروب ها می گردند.
9- مسواک های برقی اگر کمی بهتر از مسواک های دستی پلاک را بر ندارند لااقل به اندازه ی دستی موثر می باشند.مسواک های برقی برای بچه ها،افراد با ناتوانی ذهنی یا بدنی،بیماران آرتریت روماتویید،بیماران بستری شده و مسن و بیماران دارای دستگاه ثابت ارتودنسی می تواند مفید باشد.
10- نشان داده شده است که مسواک های برقی ارزان قیمت به اندازه مسواک برقی گران قیمت موثر عمل می کنند.
روش مسواک زدن:
بهتر است بدانیم مسواک های پر زرق و برق به خودی خود معجزه نمیکنند.بلکه معجزه گر واقعی روش مسواک زدن شماست.روش های غلط ازسویی قادر به برداشت کامل پلاک دندانی نبوده، از سوی دیگر باعث زخمی شدن لثه و سایش دندان ها می شود.
هدف از مسواک زدن برداشتن پلاک دندانی از روی سطوح داخلی( قسمتی از دندان که در مجاورت با زبان قرار دارد) و سطوح خارجی (قسمتی از دندان که در مجاورت با گونه و لب قرار دارد.) و سطح جونده دندان ها از اهداف اصلی مسواک کردن است. علاوه بر این در گرداگرد هر دندان در محل اتصال لثه به دندان شیاری به عمق تقریبی 2 میلی متر وجود دارد،که تمیز کردن آن در پیشگیری از پوسیدگی دندان ها و ابتلا به بیماری های لثه اهمیت فوق العاده دارد.
شکل بالا مکان هایی را نمایش می دهد که خوب مسواک زده نشده است. اشکال مسواک زدن بیشتر افراد عدم توجه به شیار لثه ای است که حین مسواک زدن کوششی در جهت تمیز نمودن شیار لثه ای نمی شود.
پس هدف از مسواک زدن نظافت 3 ناحیه است:
1- شیار لثه ای در تمامی قسمت ها
2- سطوح داخلی و خارجی دندان ها
3- سطوح جونده دندان ها
برای شناسایی پلاک (جرم) روی دندان از نمایانگر جرم دندان plag search میتوان استفاده کرد.
این محصول قابلیت تشخیص و متمایز کردن پلاک های قدیمی و جدید را دارد.رنگ قرمز نشانگر پلاکهای جدید و رنگ آبی نشانگر پلاک های قدیمی می باشد.
این محصول جهت آموزش مسواک زدن صحیح به بیماران در مطب های دندانپزشکی وهمچنین برای کنترل بهداشت دهان و دندان در منزل کاربرد دارد.
PlaqSearch در دو نوع جویدنی و مایع موجود می باشد.
- روشی آسان برای نمایش پلاک روی دندان
- نمایش پلاک های جدید و قدیمی با استفاده از دو رنگ متفاوت
- کمک به جلوگیری از پوسیدگی و التهاب لثه
به یاد داشته باشید که لای دندان ها فقط بوسیله نخ دندان تمیز می شود.
ترتیب صحیح مسواک کردن:
برای اینکه سطوح دندان ها و شیار لثه ای در تمامی قسمت ها یکسان نظافت شود و هیچ قسمتی فراموش نگردد، یا آنکه دوباره و سه باره مسواک نشود،لازم است از نظم و ترتیب خاصی استفاده شود. توجه داشته باشید از همان نقطه شروع لازم است هر 2-3 دندان مجاور را با هم مسواک نموده، آنگاه به مسواک کردن کردن 2-3 دندان دیگر پرداخت.
تکنیک Bassیک روش قابل قبول مسواک زدن است.طبق این روش:(بهتر است با مسواک نرم انجام شود.)
1- سر مسواک نرم را موازی با پلان اکلوزال قرار دهید، به نحوی که سر مسواک 3-4 دندان را پوشش دهد.از دیستالی ترین دندان در قوس فکی شروع کنید.
2- الیاف مسواک را در مارژین لثه قرار داده و یک زاویه 45 درجه نسبت به محور طولی دندان ها برقرار کنید.
3- یک فشار آرام لرزشی با استفاده از حرکات کوتاه عقب و جلو ،بدون جا به جا کردن نوک الیاف مسواک وارد نمایید.این حرکت نوک الیاف را به داخل نواحی سالکوس لثه ای و همچنین تا حدودی به داخل فضای بین دو ذندان هل می دهد.این فشار باید تولید یک سفیدی محسوس در لثه بنماید.
4- حرکات متعددی را در همین وضعیت انجام دهید.این حرکت مکرر سطوح دندانی را با تمرکز بر یک سوم نزدیک اثه ی تاج،شیار لثه ای و تا جایی از سطوح جانبی که الیاف می توانند برسند،تمیز می کند.
5- مسواک را برداشته و به طرف دندان های مجاور حرکت داده و برای 3 یا 4 دندان بعدی تکرار کنید.
6- این کار را در تمام قوس فکی ادامه داده و در هر بار تقریبا 3 دندان را مسواک بزنید و سپس از همین روش برای مسواک زدن سطوح لینگوال استفاده نماییید.
7- پس از تکمیل قوس فک بالا، مسواک را به طرف فک پایین حرکت دهید تا با همین روش تمام دندان ها مسواک زده شوند.
8- برای کمک به دستیابی به سطوح لینگوال دندان های جلویی، در مواقعی که به نظر می رسد مسواک بزرگ باشد،آن را به صورت عمودی قرار دهید. انتهای مسواک را در نواحی شیار لثه ای و سطوح جانبی با یک زاویه 45 درجه نسبت به محور طولی دندان ها فشار داده و با حرکات کوتاه لرزشی و متعدد مسواک بزنید.
9- الیاف را محکم در حفرات و شیار های سطح جونده فشار داده و با حرکات متعدد کوتاه عقب و جلو مسواک بزنید.
مسواک زدن زبان:
نظافت زبان جزیی از نظافت دهان است.سطح زبان ناحیه مناسبی برای تجمع میکروب ها و ذرات مواد غذایی است.مسواک کردن زبان به برداشته شدن این مواد و بخصوص میکروب ها کمک فراوانی می نماید.برای نظافت زبان، کناره مسواک را در حالی که موهای آن به سمت حلق قرار دارد در نزدیکی وسط زبان گذارده سپس شش تا هشت مرتبه هر قسمت زبان را به سمت جلو جارو نمایید.بهتر اسن این کار همراه خمیر دندان صورت گیرد.خوبست بدانید تمیز کردن زبان نقش مهمی در کاهش بوی بد دهان دارد.
مسواک بین دندانی:
این مسواک ها متشکلند از نوع مخروطی شکل یا استوانه ای که از الیافی ساخته شده اند که برروی یک دسته نصب گردیده است.مسواک های بین دندانی از هر نوعی که باشند در فضای بین دندانی قرار گرفته و بین دندان ها با دامنه کوتاه به صورت عقب و جلو حرکت داده می شوند. برای اینکه عمل تمیز کردن با بیشترین کارآیی انجام گیرد عرض مسواک باید کمی بزرگتر از فضای بین دو دندان باشد.
راهكارهايي براي افراد با ناتواني اندام كه در گرفتن مسواك مشكل دارند:
1- از يك نوار الاستيك براي گرفتن مسواك با دست استفاده كنيد.
2- دسته مسواك را با اسفنج، توپ لاستيكي يا دسته دوچرخه ضخيم نمائيد.
3 -طول دسته مسواك را با يك تكه چوب يا پلاستيك مثلاً يك خط كش يا يك چوب زباني افزايش دهيد.
4- نخ دندان را به شكل حلقه درآوريد تا راحت‌تر در دست گرفته شود.
5- از مسواك‌هاي الكتريكي يا نگهدارنده‌هاي نخ دندان كه بطور تجاري در دسترس مي‌باشند، استفاده نمائيد.
استفاده ازمسواك وخميردندان:
هدف اصلي ازمسواك كردن،پاك كردن پلاك میكروبي ازروي دندانها ولثه ميباشد. درست مسواك كردن وقتي است كه تمام سطوح دندانهاو لثه بخوبي مسواك زده شود. بنابراین بهتراست مسواك كردن درفرصت مناسب وبازمان كافي وتوأم باآرامش صورت پذیرد،چراكه كیفیت مسواك كردن (مسواك زدن صحیح) بهترازتعداددفعات آن اهمیت بیشتري دارد. البته ایده آل آن است كه بعدازهربارمصرف مواد غذایي یاموادقندي،دندانهاي مان رامسواك كنیم؛ولي اگرنشد،در دوزمان مسواك كردن دندانهاحتماًبایدصورت گيرد:
١. شب قبل ا زخواب: به دلیل ا ینكه درزمان خواب،جریان بزاق وحركات زبان وگونه جهت تمیزكردن محیط دهان كاهش ميیابدودندانهامستعدپوسیدگي ميشوند.
٢. صبح بعدازصبحانه
انتخاب و شرایط یك مسواك خوب:
جنس :موهاي مسواك ازجنس نایلون نرم یامتوسط وسرموهاي آن گردباشد.
كیفیت :موهاي مسواك منظم ومرتب باشد. معمولانميتوان بیش از ٣ الي۴ماه ازیك مسواك استفاده نمود. چون موهاي آن
خمیده ونامنظم ميشودیارنگ موهاي آن تغیيرميكندكه در این صورت حتماًمسواك رابایدتعویض نمود.
اندازه مسواك:مسواك كودكان،كوچكترازبزرگسالان است. همچنين اندازه دسته آن برای کودکان بایدبگونه ای باشدکه بخوبی
دردستهای کوچک کودکان قراربگيردوهنگام استفاده دردستآن هانلغزد.
شكل مسواک :ترجیحاًدسته مسواك مستقیم باشدوخمیدگی بیش ازحدنداشته باشد؛چراکه مسواکهایی که دارای دسته مستقیم هستند،قدرت پاک کنندگی بالاتری دارند.
نكته: مسواك جزءوسایل شخصي ميباشدوهیچ كس نبایدازمسواك دیگري استفاده نماید.
خميردندان:
امروزه اكثرخميردندانهاحاوي فلورایدهستندكه سبب مقاوم ترشدن دندان دربرابرپوسیدگي ميشود. خميردندانهاداراي موادي هستند كه به ازبين بردن پلاك،رنگدانه وكنترل رسوب كمك ميكنندونیز داراي خاصیت ضدپوسیدگي،ضدحساسیت،خوشبووخوش طعم كننده دهان میباشند.
نكات مهم:
لازم است مسواك كردن حتماًباخميردندان انجام شودولي درصورت عدم دسترسي به خميردندان باآب خالي هم ميتوان مسواك نمود. استفاده ازنمك خشك،جوش شيرین یاسایرپودرهاجهت مسواك كردن درست نیست،زیراسبب ساییدگي میناي دندان و خراشیده شدن لثه ميگردد. استفاده ازآب نمك رقیق (نصف قاشق چاي خوري دریك لیوان آب جوشیده سرد) بصورت دهانشویه جهت ضدعفوني كردن محیط دهان،كمك كننده است.
حداقل زمان براي مسواك زدن۴دقیقه ميباشد.
زمانهاي مناسب براي مسواك زدن: صبحها( بعدازصبحانه) ، ظهرها (بعدازناهار)،شبها (قبل ا زخواب).
روش درست مسواك كردن چیست؟
ابتدادهان راباآب بشوئید،سپس به اندازه یك نخودخميردندان روي مسواك قرارداده وخميردندان رابه داخل موهاي مسواك فرو كنید.
دندانهاي بالاوپایين بایدجداگانه مسواك شود. مسواك كردن از قسمت عقب یك سمت دهان شروع ميشودوبه ترتیب كلیه سطوح خارجي، داخلي وجونده كلیه دندانهامسواك زده میشود.
هنگام مسواك كردن بایدموهاي مسواك بازاویه۴۵درجه نسبت به محورطولي دندان درمحل ا تصال لثه ودندان قرارگيرد.
بعدازقراردادن مسواك روي دندان ولثه،ابتداحركت لرزشي(حركات سریع وكوتاه) درمحل بایدصورت بگيردوسپس باحركت مچ دست،موهاي مسواك روي سطح دندان ازسمت لثه به طرف سطوح جونده چرخانده شود.این حركت حدود ١۵تا ٢٠ باربراي هردندان بایدانجام گيرد.
تمیزكردن سطوح داخلي دندانهاهم مانندمسواك كردن سطوح خارجي آن صورت ميگيردولي براي سطوح داخلي دندانهاي جلو،مسواك را بایدبه صورت عمودبرروي سطح داخلي دندانهاقراردادوبا حركات بالاوپایين این سطوح راتمیزكرد.
براي مسواك كردن سطح جونده،موهاي مسواك رادرتماس باسطوح جونده قرارداده وكمي فشاردهیدتاموهاي مسواك به خوبي به داخل شیارهاي سطح جونده واردشود. سپس چندبارمسواك رابه جلووعقب بكشیدتابخوبي تمیزشود.
چون خرده هاي موادغذایي ومیكروبهاروي سطح زبان جمع ميشوند،بهتر است هرچندروزیكبارروي زبان راهم بامسواك تمیزنمود. براي اینكارمسواك درعقب زبان قرارميگيردوبه طرف جلوكشیده ميشود. تمیزكردن زبان نقش مهمي درازبين بردن بوي بددهان دارد. پس ازمسواك كردن دندانهاوزبان بایددهان چندین باربا آب شسته شود. وقتي مسواك كردن دندانهاتمام شد،مسواك راخوب بشوئیدودرجایي دورازآلودگي نگهداري كنید. توجه كنیدكه هیچگاه مسواك خیس رادرجعبه سربسته نگذارید؛چون رطوبت هواي داخل جعبه زیادشده ورشدمیكروبها راتسریع ميكند.
وسایل مورد استفاده برای بهداشت دهان و دندان در بزرگسالان:
-نشانگر جرم و پلاک
-مسواک برقی
-واترپیک
-نخ دندان
-دهانشویه معمولی
-مسواک معمولی