شایع ترین علت زخم های دهانی، صدمه های فیزیکی است. به سادگی، گاز گرفتن گونه یا زبان و لب هنگام غذا خوردن، تیزی یک دندان، ضربه ناشی از مسواک زدن محکم یا دندان های مصنوعی که در دهان لق می خورند، می توانند بافت دهان را زخم کنند. این زخم ها به زخم های ناشی از ضربه معروفند.
عوامل دیگری نیز ممکن است در دهان زخم ایجاد کنند مثلاً سوختگی ناشی از غذای داغ، زخم های ناشی از برفک های دهانی، تبخال های دهانی (داخل دهان)، عکس العمل به بعضی داروها مثل داروهای شیمی درمانی، سیفیلیس، ایدز، دیابت یا سرطان اما اگر در دهان خود زخم های زیادی دارید که مرتباً خوب می شوند و دوباره عود می کنند، به «آفت» فکر کنید.
احتمالاً شما هم زخم دهانی را تجربه کرده اید.معمولاً این زخم ها به هنگام خوردن و تکلم دردناک هستند و در عرض چند روز بهبود می یابند اما در مواردی هم لازم است تا بررسی های کامل تری صورت پذیرد. تب خال و آفت دو زخم شایع دهان هستند که البته تفاوت های مهمی با یکدیگر دارند.
تب خال: زخم برجسته حباب مانندی است که حاوی مایع بوده و غالباً بر روی لب ها ایجاد می شود هر چند که ممکن است در موارد نادری بر روی لثه و کام نیز ظاهر شود. این نوع زخم غالباً دردناک است و حتی ممکن است از چند روز قبل از ظهور تاول درد خفیفی در آن ناحیه احساس شود. تاول پس از ظهور در عرض چند ساعت پاره می شود و دلمه ای روی آن بسته می شود . حدود 7 تا 10 روز طول می کشد تا زخم بهبود یابد.
عامل ایجاد تب خال یک نوع ویروس است که معمولاً در بدن افراد به صورت نهفته و خوابیده وجود دارد و در شرایط خاصی فعال می شود. استرس ، تب، ضربه، تغییرات هورمونی و قرار گرفتن در معرض نور خورشید باعث فعال شدن این ویروس می شوند. پس از بهبود یافتن زخمِ تب خال، ویروس مجدداً به شکل خفته در آمده تا وقتیکه شرایط دو مرتبه باعث فعال شدن آن شود. در این صورت معمولاً زخم تب خال مجدداً در همان محل قبلی ایجاد می شود.
متأسفانه زخم تب خال مسری است. از وقتی که تاول ترکیده و ترشحات آن خارج می شود تا وقتیکه زخم کاملاً بهبود یابد بیشترین زمان سرایت است . ویروس موجود در این ترشحات می تواند باعث آلودگی چشم و دستگاه تناسلی بیمار و اطرافیان وی شود.
استفاده از پمادهای حاوی آنتی ویروس مثل آسیکلوویر علاوه بر اینکه به درمان ضایعه کمک می کند بعنوان یک محافظ فیزیکی مانع انتشار و پخش شدن ویروس نیز می شود.
برای جلوگیری از گسترش تب خال سعی کنید از دستکاری زخم و ترکاندن تاولهای آن اجتناب نمایید و قبل از دست زدن به چشم ها و ناحیه تناسلی حتماً دست های خود را به دقت بشوئید. اما با این وجود حتی با رعایت تمام نکات فوق الذکر ممکن است ویروس تب خال حتی وقتی تاول ظاهراً خوب شده است نیز به دیگری سرایت کند.
آفت
آفت دهان زخم‌های سطحی و کوچکی هستند که در دهان به وجود آمده و به هنگام غذا خوردن و حرف زدن باعث ناراحتی و آزار بیمار می‌شوند.
انواع آفت:
- آفت ساده
- آفت پیچیده
آفت ساده این آفت غالبا سالی سه یا چهار بار در دهان به وجود آمده و هر بار تا یک هفته الی چهارده روز باقی می‌ماند. معمولا در افراد سنین 10 تا 20 سال دیده می‌شود. آفت پیچیده این آفت کمتر شایع است و معمولا در کسانی بروز می‌کند که قبلا به آن مبتلا شده‌اند.
علت آفت ساده علت واقعی آفت به درستی مشخص نشده است. بعضی از عواملی که ممکن است در بروز آفت ساده موثر باشد عبارتند از:
- استرس
- آسیب بافتی
- بعضی مواد غذایی مثل سبزیجات
- میوه‌های مرکب مثل لیمو، پرتقال و آناناس، سیب، انجیر، گوجه فرنگی و توت فرنگی
- داروهای ضد التهاب غیر استروئیدی مثل بروفن و دیکلوفناک
- سطح برنده یک دندان یا یک دندان مصنوعی
علت آفت پیچیده
- اختلال در سیستم ایمنی
- مشکلات تغذیه‌ای مثل کمبود ویتامین B12، روی، اسید فولیک، آهن
- بیماری دستگاه گوارش مثل بیماری سلیاک و بیماری کرون
- شیمی درمانی
علائم آفت دهان
- یک یا چند زخم دردناک در داخل دهان
- یک یا چند زخم دردناک بر روی زبان
- یک یا چند زخم دردناک بر روی کام نرم (قسمت عقبی سقف دهان)
- یک یا چند زخم دردناک در داخل گونه‌ها
- احساس سوزش یا گزگز کمی قبل از ایجاد زخم
- زخم به شکل گرد بوده و به رنگ سفید یا خاکستری می‌باشد که لبه‌ی آن قرمز است
در موارد شدید علائم زیر نیز دیده می‌شود:
- تب
- بی حالی
- تورم غدد لنفاوی
درمان معمولا در عرض چند روز درد آفت دهان فروکش می‌کند و زخم‌ها بدون اینکه نیازی به درمان داشته باشند حداکثر تا دو هفته بعد التیام می یابد. اگر زخم بزرگ و دردناک باشد و زمان طولانی‌تری در دهان باقی بماند به دندانپزشک مراجعه کرده تا برایتان دهانشویه ضد عفونی کننده، یک پماد کورتون دار و یک محلول برای کاهش درد و التهاب تجویز نماید. در نهایت هنوز هیچ درمان خاصی برای آفت دهان پیدا نشده و به طور مکرر عود می‌کند.
آفت با تب خال تفاوت هایی دارد. آفت زخم کوچک، سفید یا قرمز رنگی است که معمولاً کمی فرو رفته و کاملاً دردناک است و غالباً روی زبان، کام نرم، قسمت داخل لب و یا لپ ایجاد می شود. آفت بر روی سقف دهان و لثه ها ظاهر نمی شود و معمولاً در عرض 5-10 روز بهبود می یابد.
بررسی ها نشان می دهد که علت آفت تحریک موضعی سیستم ایمنی بدلیل ضربه یا تحریک موضعی است. مشخص گردیده است غذاهای اسیدی مثل گوجه فرنگی، مرکبات و برخی از آجیل ها می توانند در بعضی از افراد تحریک موضعی ایجاد کرده و منجر به پیدایش آفت شوند.
از آنجائیکه ویروس یا باکتری عامل ایجاد آفت نمی باشد لذا آفت مسری نبوده و قسمت های دیگر بدن و یا افراد دیگر را درگیر نمی کند. درمان شامل اقدامات محافظتی برای کاستن از درد بیمار و جلوگیری از سوار شدن عفونت بر روی آفت است. کورتون موضعی در این مورد سودمند است.
سایر ضایعات داخل دهانی:
لکوپلاکیا: لکه سفید رنگی است که ممکن است در داخل دهان بر روی زبان و لثه ها ظاهر شود. لکوپلاکیا ناشی از افزایش رشد سلولی است و بیشتر نزد کسانی که تنباکو مصرف می کنند دیده می شود. هر چند ممکن است در اثر تحریک موضعی مثل نامناسب بودن دندان مصنوعی نیز ایجاد شود. در بعضی افراد که عادت دارند قسمت مخاطی لپ خود را زیر دندانشان فشار دهند نیز لکوپلاکیا دیده می شود. متأسفانه لکوپلاکیا می تواند به سمت سرطان پیشرفت کند.
کاندیدیازیس: یک عفونت قارچی است که برفک هم نامیده می شود. این عفونت نزد کسانیکه دندان مصنوعی دارند شایع است. کاندیدیازیس غالباً در افراد کم سن سال و افراد مسن ، افراد ناتوان یا مبتلایان به ضعف سیستم ایمنی دیده می شود. کسانی که از خشکی دهان رنج می برند نیز مستعد ابتلاء به کاندیدیازیس هستند. گاهی اوقات برفک بدنبال مصرف آنتی بیوتیک روی می دهد زیرا مصرف آنتی بیوتیک تعداد باکتری های نرمال داخل دهان را کاهش می دهد و تعادل میکروارگانیسم های داخل دهان را به نفع قارچ رقم می زند.
برجسته شدن کام سخت : گاهی در مرکز سقف دهان یک برجستگی سفت و استخوانی ظاهر می شود. این وضعیت در خانم های بالای 30 سال شایعتر از مردان است و نیازی به درمان ندارد .
سرطان دهان: ممکن است به صورت زخم داخل دهانی ظاهر شود. سایر علائم شامل وجود برجستگی در داخل دهان یا گردن ، بلع دردناک ، مشکل شدن عمل بلع، اشکال در گفتار و وجود ضایعات زگیل مانند در داخل دهان می باشد . خشونت صدایی که بیش از دوهفته به طول بینجامد و هر گونه بی حسی ناحیه دهان و صورت نیاز به بررسی دارد.
اگر زخم دهان در عرض دو هفته بهبود نیابد توصیه می کنم جهت بررسی بیشتر به پزشک مراجعه نمائید. افراد سیگاری، الکلی ، کسانی که تحت شیمی درمانی یا رادیو تراپی هستند یا مبتلایان به نقص ایمنی نیز باید به طور ادواری معاینۀ شوند. اولین نشانۀ سرطان دهان زخمی است که بهبود نمی یابد . در این صورت ممکن است پزشک در خواست بیوپسی یا نمونه برداری نماید.
برای درمان یک زخم دهانی باید علت آن را بدانیم. بعضی وقت ها درمان بسیار ساده و در حد رفع تیزی یک دندان یا پرکردگی یا ترمیم دندان مصنوعی است اما اگر علت زخم ها شناخته شده نباشد، درمان آن نیز مشکل تر خواهد شد. مثلاً آفت درمان پذیر نیست اما برای کم کردن سوزش آن می توان از دهان شویه ها و پمادهای بی حس کننده استفاده کرد.
برای جلوگیری از پیدایش زخم دهان موارد زیر را رعایت نمائید:
– سیگار کشیدن را متوقف کنید.
– سعی کنید استرس های زندگیتان را کم نمائید.
– از اقداماتی که باعث وارد شدن آسیب به مخاط دهان شما می شود مثل مسواک زدن شدید و گاز زدن مواد غذایی سفت اجتناب کنید و از مناسب بودن وضعیت دندان مصنوعی خود اطمینان حاصل نمائید.
– مواد غذایی را به آرامی بجوید.
– از وضعیت مناسب بهداشت دهان و دندان خود مطمئن شوید. بدین منظور لازم است به طور ادواری به دندانپزشک خود مراجعه نمائید.
– حساسیت غذایی خودتان را شناسایی و از مصرف مواد غذایی که باعث تحریک دهان شما می شود خودداری کنید.
– مقادیر زیادی آب بنوشید.
– از نوشیدن و خوردن مایعات و غذاهای خیلی داغ خودداری کنید.
جهت درمان این بیماری داروهای زیر تجویز می شود..
- اسپری Apiprodent
- محلول میرتکس
- آفتین ژل,درمان آفت
- محلول پرسیکا
- قطره دنتول