وظایف وجایگاه مفصل فک
برای بررسی مشکلات مرتبط با مفصل گیجگاهی فکی ابتدا باید ببینیم مفصل گیجگاهی فکی چه وظایفی بر عهده دارد. این مفصل جایی است که فک پایین به جمجمه متصل میشود و وجود همین مفصل است که باعث میشود ما بتوانیم غذا بخوریم، حرف بزنیم و خمیازه بکشیم. مفصل مثل تمام مفاصل از یک سر استخوانی تشکیل شده که داخل حفره مفصلی قرار دارد (این حفره مفصلی داخل جمجمه است) و روی آن هم یک دیسک غضروفی قرار دارد که جلوی ساییده شدن سر مفصل و حفره مفصلی میشود. عمده مشکلات مفصل گیجگاهی فکی زمانی آغاز میشود که این دیسک غضروفی در محل صحیح خود قرار نمیگیرد.
عوامل ایجاد مشکلات مفصل فک
حرکت مفصل گیجگاهی فکی ترکیبی از یک حرکت باز و بسته کردن همراه با یک حرکت لغزشی است که عملکرد صحیح آن به سلامت دیسک و مفصل، هماهنگی میان اعصاب و عضلات جونده و روابط مناسب بین دندانها بستگی دارد. این مشکل در خانمهای رده سنی ۳۰ تا ۵۰ سال، کسانی که دچار ناهنجاری فکی هستند یا افراد مبتلا به برخی سندرمهای مادرزادی خاص شیوع بیشتری دارد. اختلالات مفصل گیجگاهی فکی معمولا به این دلایل اتفاق میافتد:
- خوردگی دیسک یا تغییر محل آن
- آرتریت غضروف مفصل
- آسیب دیدگی مفصل به دلیل ضربههای شدید یا نیروهای با شدت کم اما مداوم و مستمر که معمولا به دلیل اعمال نیروی بیش از حد عضلات جونده یا روابط ناصحیح میان دندانها حاصل میشود
- عضلات مسوول در حرکات مفصل و جویدن (عضلات جونده) به واسطه فعالیت شدید دچار خستگی و ضعف میشوند. علت معمولا فشردن شدید دندانها روی هم (کلنچ کردن) یا دندان قروچه موقع خواب یا سایش دندانها هنگام بیداری است.
تاثیر استرس
یکی از مسائلی که مشکلات مفصلی را تشدید کرده و باعث افزایش شدت دندان قروچه و درد و گرفتگی عضلات میشود استرسهای روحی است. بطور کلی شدت دندان قروچه با میزان استرس بیمار ارتباط مستقیم دارد. در نتیجه اغلب بیماران جدا از درمانهای دندانپزشکی باید به هر طریق استرسهای روحی خود را کاهش دهند چون در غیر این صورت درمانهای دندانپزشکی تاثیر کافی به دنبال نخواهد داشت.
– درد یا حساسیت در فک – درد تیر کشنده در اطراف یا داخل خود گوش – احساس ناراحتی موقع جویدن یا دشواری در جویدن – درد تیر کشنده در صورت – قفل شدن مفصل که باعث دشواری در باز یا بسته کردن دهان میشود. – گردن درد یا سردردهای بیدلیل بخصوص موقع بیدار شدن از خواب – جویدن نامتوازن یعنی در بخشی از فک جویدن راحتتر از سایر قسمتها است یک نکته اینکه اگر موقع باز یا بسته کردن فک صدای مفصل شما صدای کلیک ( صدا ) میدهد اما درد یا محدودیت در بازکردن فک وجود ندارد احتمالا مشکلی در مفصل گیجگاهی فکی وجود ندارد. دندانپزشک برای تشخیص مشکل جدا از معاینه بالینی مفصل و مشاهده نحوه حرکت فک و روابط بین دندانها، برای شما رادیوگرافی مفصل مینویسد. در صورت حاد بودن مشکل گاهی از روشهای تشخیصی پیشرفتهتر مثل سی تی اسکن یاام آر آی نیز استفاده میشود.
طیف وسیع درمانی
درمان مشکلات مفصل گیجگاهی فکی طیف وسیعی را در بر میگیرد که از یک درمان دارویی ساده تا جراحی مفصل متغیر است. در بسیاری موارد مشکل مفصل بدلیل روابط نامناسب میان دندانها ایجاد میشود. در اینصورت عمدتا مشکل مربوط به دندانهای ترمیم شده یا دندانهای عقل است. اگر مشکل محدود به این موارد باشد با تصحیح یا تعویض ترمیمها و یا خارج کردن دندانهای عقل مشکل به میزان قابل ملاحظهای کاهش یافته یا بطور کامل برطرف میشود بخصوص اگر بیمار عاداتی نظیر دندان قروچه یا فشردن دندانها را نداشته باشد. گاهی لازم است برای تنظیم رابطه بین دندانها، مقدار بسیار مختصری (در حد یک میلیمتر یا حتی کمتر) از سطح برخی از دندانهای درگیر ساییده شود تا رابطه دندانها بهبود یابد. گاهی علت مشکل به واسطه اعمال نیروی شدید توسط عضلات فک است که ممکن است در این بین دندان عقل یا ترمیمهای نامناسب نیز مزید بر علت شده باشند. این دسته از بیماران معمولا دندان قروچه دارند و دندانهای آنها بخصوص دندانهای جلویی دچار سایش شده است. در این حالت جدا از تصحیح ترمیمها و کشیدن دندانعقل، لازم است برای کاهش نیروی عضلانی و تنظیم موقعیت آنها به بیمار نایت گارد داده شود. نایت گارد یک قالب آکریلی یا ژلاتینی است که برای فک بالا و پایین ساخته میشود و بیمار شبها آن را تا صبح داخل دهان میگذارد. این درمان گرچه برای بسیاری از بیماران دشوار است اما در صورت تحمل بیمار و اجرای منظم آن نتایج بسیار خوبی به دنبال خواهد داشت. در این شرایط برای کاهش نیروی عضلات و کم کردن التهاب و درد مفصل و عضلات معمولا داروهای شل کننده عضلانی و مسکن نیز تجویز خواهد شد.
درمانهای پیشرفتهتر
در برخی از بیماران ترکیبی از همه موارد فوق دیده میشود یعنی موقعیت دندانها ناصحیح بوده و رابطه بین دندانها هم نامناسب است، عضلات جونده بیمار نیروی عضلانی شدیدی به دندانها و مفصل وارد میکنند و دندان قروچه هم وجود دارد. این حالت ترکیبی از همه درمانهای فوق در نظر گرفته میشود و گاهی لازم است بیمار چندین جلسه با فواصل کوتاه به دندانپزشک مراجعه کند تا سطح دندانها برحسب شرایط جدید بیمار ساییده و تنظیم شود. در موارد شدیدتر حتی ممکن است بیمار نیاز به درمانهای ارتودونسی یا جراحی تصحیحی فک داشته باشد. در نهایت در بیمارانی که مشکلات پیشرفته مفصلی دارند لازم است مفصل توسط متخصص جراحی دهان و فک و صورت فک تحت عمل جراحی قرار گیرد. بیمارانی که مبتلا به مشکلات مفصلی هستند باید بدانند که درمان این مشکلات معمولا پردردسر و وقتگیر است و اگر میخواهند از شر این بیماری خلاص شوند باید آمادگی پذیرش این درمانها را داشته باشند.
روشهای درمانی دیگر استفاده از گرما یا سرما (برحسب مورد بیماری و به تشخیص دندانپزشک) میتواند به کاهش درد و التهاب کمک کند.) همچنین ماساژ عضلات جونده از روی صورت و داخل دهان میتواند در کاهش شدت انقباض و کم کردن فشار روی آنها موثر باشد.)چند جلسه استفاده از لیزرهای کم توان نیز در کاهش درد و ناراحتی عضلات جونده و مفصل گیجگاهی فکی بسیار مفید است.
توصیههایی برای کاهش مشکلات مفصل بسیاری از بیماران مبتلا به اختلالات مفصل گیجگاهی فکی نمیدانند که سایش دندانها روی هم، جویدن ته مداد یا دندان قروچه ارتباط مستقیمی با مشکل آنها دارد. اگر بیماران بتوانند بصورت خودآگاه از فشردن دندانهای روی یکدیگر خودداری کرده و عاداتی مثل جویدن ته مداد را کنار بگذارند از شدت مشکلات مفصل کاسته میشود. برای کاهش فشار روی مفصل گیجگاهی فکی نباید از عضلات جونده بیش از حد کار کشید. برای کاهش فشار عضلانی بهتر است بیمار بیشتر غذاهای نرم بخورد، لقمههای کوچک بخورد، از خوردن غذاهای سفت و چسبنده پرهیز کند، تا حد امکان آدامس نجود و موقع خمیازه دهان را بیش از حد باز نکند (برای اینکار میتوان با کف دست به زیر چانه فشار آورد تا فک زیاد باز نشود).